Lokman Hekim

Gıdalar türlü yollardan kişilere dokunabilir. Gıda alerjisi bu yollardan biridir. Gıda alerjisine neden olan belli başlı yiyecekler arasında yumurta, yerfıstığı ve inek sütü bulunmaktadır. Balık ve susam da ciddi alerjik tepkilere neden olabilir. Gıda alerjisi özellikle bebekleri ve küçük yaştaki çocukları etkiler. Bazı çocuklar okula gidecek yaşa geldiklerinde alerjiyi atlatırlar. Fındık fistık ve balık alerjisi yetişkin yaşta da devam edebilir ve bazen yetişkinler başka başka gıdalara karşı da alerji gösterebilirler.

Gıda alerjisi yaygın mıdır ?

Her yirmi bebekten birinde gıda alerjisi olabilir ve alerjik tepkiler 6-12 ay içinde kendisini gösterir. Bebeklerin çoğunda alerji deride egzema (kuruma ve hassasiyet) yapar. Bebek anne sütüyle besleniyorsa egzema hafıftir.

Gıda alerjisinin belirtileri nelerdir ?

Alerji yapan gıda yenildikten birkaç dakika sonra ağzın etrafında ürtiker, kızarma ve kabarma görülür. Büyük çocuklar ve yetişkinler alerji yapan gıdayı yedikten sonra ağızlarında bir yanma hissi duyarlar ve yediklerini tükürmek isterler.

Alerjik tepki gözlerin şişmesine, gözlerin ve burnun sulanmasına neden olur. Kusma da sık sık görülür. Ciddi alerji vakalarında dokusal şişkinlik nefes yollarına da yayılır ve nefes almayı güçleştirir; bazen de astım krizine neden okur. Ciddi alerji vakalarında ürtiker bütün vücuda yayılır ve kabartı ve şişkinlik yüzünden hasta şok geçirir. Ciddi alerjik tepkilere neden olan gıdalar arasında yerfıstığı, fındık, fıstık, süt, yumurta ve balık bulunmaktadır.

Anne sütüyle beslenen bebeklerde annenin bebeğe dokunan bir gıdayı yemesiyle bile gıdanın içinde bulunan ve alerji yapan maddeler süt yoluyla bebeğe geçer ve bebekte hafif alerjik tepkiler görülür.

Alerji yapan başka gıdalar da var mıdır ?

Gıda alerjisi vakalarının %80'ine yumurta, yerfıstığı, inek sütü ve fındık, fıstık neden olur. Gıdalara karşı gösterilen tepki bazen gıda uyuşmazlığından (intolerans) kaynaklanır. Gıda uyuşmazlığıyla gıda alerjisinin belirtileri benzeştiğinden birbiriyle karıştırılabilir. Aradaki fark şudur: Gıda uyuşmazlığında tepkiler o gıdayı yedikten uzun bir süre sonra görülür ve her yendiğinde tepki ya görülür ya görülmez. Arada bir ürtiker olmak, karın ağrısı, kalınbarsak sorunları, ağızda yaralar, başağrısı ve huzursuzluk hissi gıda uyuşmazlığının belirtilerindendir. Çocuklar hiperaktif, huysuz, huzursuz olabilirler ve küçük sorunlar yüzünden aksilik yapabilirler. Gıda uyuşmazlığına gıdaların içinde doğal olarak bulunan veya sonradan eklenen tatlandırıcı ve koruyucu maddeler ve boya maddeleri neden olur.

Gıda alerjisini önlemek mümkün müdür ?

Çocukların gıdalara karşı neden alerjik tepkiler gösterdikleri bilinmemektedir ama sorunun özellikle endüstri alanında gelişmiş ülkelerde giderek artmakta olduğu bir gerçektir. Yerfıstığı ve susam alerjisinin günümüzde daha sık gürülmesinin nedeni bu gıdaları daha fazla kişinin yemesinden kaynaklanmaktadır. Bebekleri anne sütüyle beslemek gıda alerjisini önleyemez çünkü alerji yapan maddeler süt yoluyla anneden bebeğe geçer. Alerji yapan gıdalarla temas edilmezse alerji de olmaz.

Bebekte ileride gıda alerjisi olabileceğini önceden bilmek mümkün müdür ?

Doğduktan sonra 12 ay içinde egzema veya astım belirtileri gösteren bebeklerin ileride gıdalara karşı alerjik olma olasılığı yüksektir. Egzeması olan bebeklerin en az yarısının ileride gıda alerjisi de göstermeleri mümkündür.

Gıda alerjisinden süpheleniyorsanız neler yapabilirsiniz ?

Gıda alerjisini önlemenin en iyi yolu o gıdadan uzak durmaktır. Alerjiye neden olan gıdanın ne olduğu genellikle bilinir ve o gıda yenmez. Anababa herhangi bir gıdaya karşı alerjisi olan bebeğin diğer gıdalara karşı da alerjisi olabileceğini düşünebilirler; ancak alerjik tepkiler genellikle bir iki gıdaya karşı gösterilir. Bebekte diğer gıdaların da alerji yapabileceğinden kuşkulanan anababa büyük hastanelerdeki alerji kliniklerine veya aile hekimlerine başvurabilirler.

BAZI ÖZEL TÜR GIDA ALLERJİLERİNE ÖRNEKLER

İNEK SÜTÜ ALLERJİSİ

Belirtileri hayatın ilk aylarında (genellikle ilk 6 ayda; ishal, kusma, kanlı dışkılama, huzursuzluk, ağlama şeklinde) kendini gösterir. İnek sütü yüksek derecede alerjenik proteinler içermektedir. Bu proteinler ısıya dayanıklı olduğundan yapılan ve alerjenik etkileri kaynatıldıktan sonra da devam eder. İnek sütüne alerjisi olan çocukların erişkin hayatlarında da sütü tolere edememeleri sık rastlanan bir durumdur. İnek sütü çocuğun diyetinden çıkarılıp, bunun yerine keçi sütü veya soya içeren gıdalar verilebilir. Ne yazık ki inek sütüne aIeljik olan çocukların bazıları bu gıdaları da tolere edememektedir. Alerjik çocuklar için en iyi gıda hiç şüphesiz anne sütüdür. Bazen bu çocuklar anne sütüne karşı da reaksiyon gösterebilir. Ancak bunun en sık rastlanan sebebi, annenin o esnada inek sütü içmesi ve çocuğa kendi sütü ile bu yabancı proteinleri vermesidir. Yani çocuk aslında anne sütüne değil annesinin sütüne karışmış inek sütü proteinlerine karşı reaksiyon vermektedir.

YUMURTA ALLERJİSİ

Bu alerji kendi başına olabileceği gibi, inek sütü alerjisi ile beraber de olabilir. Bazı çocuklar bir yaşından sonra sadece yumurtanın sansını yiyebilir. Bu alerjinin önemi; kızamık veya kabakulak aşılarının tavuk embriyosunda hazırlanması nedeniyle, eğer bilinmeden aşılanma yapılırsa hayatı tehdit edici alerjik reaksiyonların başlayabilmesindendir. Çünkü hayvan proteinlerine karşı alerjilerde çok sık çapraz reaksiyonlar görülmektedir. Hayvan proteinlerine alerji, çocuklar büyüdükçe kendiliğinden azalıp, kaybolabilir.

BALIK ALLERJİSİ

Alerjik kısım balığın adalelerinde yani etindedir. Bazı kişiler bütün balıklara alerjikken bazıları da sadece belli balıklara karşı alerjiktir. Bu kişiler en der olarak mektup pullarını yaladıklarında bazı alerjik yakınmalar ortaya çıkabilir. Çünkü pulların arkalarındaki zamklar balık kemiklerinden yapılmaktadır.

KABUKLU DENİZ HAYVANLARINA ALLERJİ

Bunlara alerji sadece bir türe karşı olabileceği gibi hepsine birden de olabilir.

SEBZE ve MEYVE ALLERJİSİ

En belli başlıları; elma, ve armut, sert çekirdekli meyveler (kiraz, vişne, kayısı, şeftali vs), ceviz, fındık, badem, ıspanak, domates, maydanoz, kereviz ve bezelyedir. Ülkemize son yıllarda gelmeye ve tüketilmeye başlayan egzotik meyvelere karşı da alerji gelişebilmektedir. Örneğin Kiwi'ye duyarlı kişiler sadece yemek değil ellemek veya keserken bile aIerjik reaksiyonlar başlayabilir .

Meyve ve sebzelere alerjisi olanların çoğunluğu pollen alerjik kişilerdir. Örneğin kuzey Avrupa'da pek yaygın olan Huş ağacı polenine (birch, birke, björk, betula verrucosa) alerjik olanların yarısında elma alerjisi bulunur. Çimen polenine aIerjik olanların belli bir bölümünde de maydanoz alerjisi vardır. Huş ağacı ülkemizde pek yaygın olmadığı için bunun polenlerine karşı alerji, genelde kuzey Avrupa'da çalışan işçilerimizde görülmektedir. Meyve ve sebze proteinleri termolabil olup ısıtıldıklarında bozulurlar, alerjik kişiler tarafından da yenebilirler.

Önemli bir noktayı tekrar vurgulamakta yarar olduğu kanısındayım. Gıda alerjisi olan çocuklar büyüdükçe, duyarlı oldukları gıdaları, daha iyi tolere etmeye başlarlar. Gıda alerjilerinin çoğu 2 ile 4 yaş arasında kaybolur. İnek sütü veya yumurta alerjisinin zamanla kaybolmasına rağmen neden balık veya bezelye alerjisinin yıllarca sürdüğü henüz bilinememektedir.